Μυκήνες και Κρήτη ασκούσαν στο νησί συγκεκριμένη πολιτική διευρυμένου ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα

Γεφυρόστομη πρόχους, η οποία

χρονολογείται γύρω στο 1450 π.Χ.

(πρώιμος ανακτορικός ρυθμός).

Η ΑΙΓΙΝΑ το 17ο και 16ο αι. π.Χ., εποχή της μινωικής θαλασσοκρατιας στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διακίνηση των αγαθών ανάμεσα στα παράλια της Μ. Ασίας, την Αίγυπτο, τις Kυκλάδες, την Hπειρωτική Eλλάδα και την Πελοπόννησο, προετοιμάζοντας έτσι το δυναμικό της ρόλο στην επερχόμενη πολιτιστική μεταβολή. Η πλεονεκτική γεωγραφική της θέση στα προστατευμένα και προσιτά νερά του κόλπου που ενώνει την Αττική με την Αργολίδα, προσήλκυσε από πολύ νωρίς επιδέξιους ναυτικούς και δραστήριους εμπόρους.

Η εγκατάσταση και ανάπτυξη από τη νεολιθική περίοδο μιας κοινωνίας ανθρώπων που γνωρίζουν καλά τη θάλασσα και τους νόμους της συνδιαλλαγής ήταν η βάση στην οποία θεμελιώθηκαν οι δραστηριότητες για την ανάπτυξη του εμπορίου. Αυτός Ίσως είναι και ο λόγος που η Αίγινα δεν πλήττεται από τις ανακατατάξεις που συμβαίνουν στο χώρο του Αιγαίου από το τέλος της ΠΕ II ώς τη ΜΕ II-III, εποχή ανόδου και πτώσης της μινωικής κυριαρχίας.

Τα κρητικά και «συμμαχικά» πλοία την περίοδο αυτή διατρέχουν όλη τη Μεσόγειο πλέοντος κυρίως κοντά στα παράλια για ασφάλεια και ανεφοδιασμό, ενώ παράλληλα δημιουργούν σχέσεις φιλίας που ισχυροποιούνται με οικογενειακούς δεσμούς για εμπορικούς και διπλωματικούς λόγους. Oι Αιγινήτες ανταποκρίνονται με ευελιξία στις απαιτήσεις των καιρών. Τους δεσμούς επικοινωνίας με την Κρήτη φανερώνει η εισηγμένη κεραμεική με τη φημισμένη τεχνοτροπία, γνωστή ως καμαραϊκός ρυθμός. Η ανάπτυξη σχέσεων σταθερότητας και ευημερίας των κατοίκων του μικρού νησιού, που όχι μόνο μιμούνται αλλά και αναπαράγουν τα κρητικά διακοσμητικά θέματα, φανερώνει ότι έχουν αφομοιώσει και συμπλέουν με τις αρχές του κρητικού πολιτισμού.

Ναυτικός «σταθμός»

Η κατάσταση αυτή είναι καλά εδραιωμένη χάριν των οικονομικών συμφερόντων και φαίνεται ότι δεν αλλάζει για την Αίγινα, καθώς η ναυτική κυριαρχία στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο μετατοπίζεται από τους Κρήτες στους Μυκηναίους. Αντίθετα διακρίνουμε τώρα μια νέα άνθηση της Αίγινας αφού έστω και για λίγο είναι ο «σταθμός» εκτός των χωρικής επικράτειας της Αργολίδας που διακινεί με ευχέρεια όχι μόνο τα αγαθά αλλά και τις τάσεις, τα ήθη και τις ιδέες που κυκλοφορούν και είναι στο προσκήνιο στο χώρο της Μεσογείου.

Ετσι,  λοιπόν,  την  περίοδο  της προετοιμασίας και της μεγάλης ακμής των Μυκηνών τον 16ο αιώνα π.χ. (ΥΕ I) ακμάζει και η Αίγινα. Η Κολώνα που πάνω από 1.500 χρόνια συνεχώς ανοικοδομείται και μεγαλώνει αποτελεί πάντα το αστικό και εμπορικό κέντρο. Η πόλις IX και Χ επεκτείνεται προς Ανατολάς και συμπεριλαμβάνει στα τείχη της τα προάστια. Τα νεκροταφεία της εποχής έχουν εντοπιστεί στο λόφο των Ανεμόμυλων και προσέφεραν πλούσια κτερίσματα μιας ευκατάστατης κοινωνίας. Η κεραμεική, από τους πιο εύγλωττους μάρτυρες, καταδεικνύει ανεπτυγμένη επιδεξιότητα και φαντασία στη σύνθεση κοινότυπων διακοσμητικών μοτίβων.

Η πλούσια και πολύχρωμη φυσιοκρατική και πολλές φορές εξεζητημένη μινωική διάθεση στα χέρια των επιδέξιων Αιγινητών καλλιτεχνών γίνεται εργαλείο για να διευρύνει τη συγκρατημένη και διακριτική μυκηναϊκή φυσιοκρατία με έργα που φανερώνουν την ύπαρξη τοπικών εργαστηρίων.

Oι Αιγινήτες ταξιδεύουν σε όλη τη Μεσόγειο. Από τα παράλια της Συρίας, της Φοινίκης και της Αιγύπτου ώς τη Σικελία και ίσως την Iσπανία. Η γνωριμία τους και οι σχέσεις τους με διαφορετικές ή συγγενικές πολιτισμικές ενότητες αφομοιώνονται με ευκολία και οι επιδράσεις αναγνωρίζονται κατ' αρχήν στην κεραμεική και αργότερα στην αρχιτεκτονική.

Στην Αίγινα τον 15ο αι. π.Χ., περίοδο σχηματισμού των μεγάλων μυκηναϊκών κέντρων, πλην της Κολώνας, που συνεχίζει να ακμάζει χωρίς όμως να επεκτείνεται προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα, δεν έχουν ώς τώρα διακριθεί πληροφορίες για άλλα κέντρα στο νησί. Αυτό δεν σημαίνει πως οι άνθρωποι δεν κατοικούν και σ' άλλα μέρη όπως τουλάχιστον μας πληροφορούν τα διάσπαρτα κεραμεικά θραύσματα από διάφορες περιοχές. Oι Μυκήνες όπως και η Κρήτη ασκούν συγκεκριμένη πολιτική διευρυμένου όμως ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα.

 Mυκηναϊκές θέσεις

Τμήμα πρόχου με απεικόνιση πέρδικας.

Χρονολογείται γύρω στο 1300 π.Χ

Από το 1400 π.Χ. εκτός από τις γνωστές μυκηναϊκές ακροπόλεις με τα ανάκτορα των ηγεμόνων ακμάζουν οικισμοί - πόλεις - σταθμοί - εμπορεία και διάσπαρτες ολιγομελείς εγκαταστάσεις στην ύπαιθρο οικογενειακού χαρακτήρα, που δραστηριοποιούν την ενδοχώρα, αναπτύσσουν και συντηρούν τη γεωργία, την κτηνοτροφία αλλά και τη βιοτεχνία.

Αυτός είναι και ο λόγος που βλέπουμε μια ραγδαία εμφάνιση μυκηναϊκών θέσεων υψηλού βιοτικού επιπέδου σ' όλο τον ελλαδικό χώρο αλλά και στην Aίγινα.

Δημιουργείται έτσι ένα ασφαλές δίκτυο αλληλοϋποστήριξης με συντονισμένη εμπορική δραστηριότητα που ενώνει τον ελληνικό κόσμο στο πλαίσιο της «Μυκηναϊκής κοινής».

Η Αίγινα εντάσσεται και αυτή στο ρεύμα της ομοιογένειας που εξαπλώνεται ραγδαία. Το εμπόριο και η ναυτιλία περνούν στα χέρια έμπειρων αξιωματούχων, ενώ ευημερούν αγροτικές εγκαταστάσεις σε μικρούς οχυρωμένους οικισμούς κρυμμένους στις δασωμένες και δυσπρόσιτες απόκρημνες πλαγιές του νησιού. Την περίοδο αυτή μεταξύ του 1400 - 1200 π.Χ. (ΥΕ III Α-Β) στην Αίγινα εμφανίζονται οι θαλαμοειδείς τάφοι στο λόφο των Ανεμόμυλων, καθώς η Κολώνα συνεχίζει να κατοικείται αδιάληπτα. Παράλληλα έχουν έρθει στο φως τάφοι και ευρήματα που συνθέτουν ένα τόξο οικιστικής ανάπτυξης στην ανατολική πλευρά του νησιού.

Στην Αφαία, τα μυκηναϊκά ειδώλια που παριστούν την ανώνυμη προϊστορική θέα της φύσης με το βρέφος στην αγκαλιά της εκτός του ότι μαρτυρούν την αρχή και τον χαρακτήρα της λατρείας, φανερώνουν και την ύπαρξη μυκηναϊκής εγκατάστασης.

θέσεις όπως η Βαγία, ο Κάβος, ο Κύλινδρος, οι Αλωνες και η Πέρδικα παρέχουν πληροφορίες για την περίοδο αυτή στο νησί.

Στο όρος όπου από τα γεωμετρικά χρόνια είναι γνωστή η λατρεία του Διός Ελλανίου, υπάρχει την περίοδο αυτή ψηλά στην κορυφή μυκηναϊκή οχυρωμένη εγκατάσταση.

Iερά της Αφαίας και του Ελλανίου Διός

Μυκηναϊκά ειδώλια που παριστάνουν τη μεγάλη

θεά της φύσεως - μητέρας. Χρονολογούνται γύρω στα

1300 -1200 π.Χ.

Ανάμεσα στα δυο μεγάλα ιερά της Αίγινας απέναντι απ' την Αττική που έγιναν διάσημα στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια -της Αφαίας και του Ελλανίου Διός- η Αρχαιολογική Υπηρεσία είχε την τύχη να ερευνήσει ένα νέο άγνωστο ως τώρα μυκηναϊκό οικισμό. Η φιλόπονη σκαπάνη του Αλκιβιάδη Λαζάρου, ενός ρητινοσυλλέκτη των πευκώνων στις ανατολικές πλαγιές του νησιού στη θέση Λα-ζάρηδες έφερε στο φως τυχαία ένα μυκηναϊκό κτιστό θαλαμωτό τάφο και τα αρχαία που παρέδωσε άνοιξαν το δρόμο για μια πρώτη μικρή σωστική ανασκαφική έρευνα. Αποκαλύφθηκαν τρεις τάφοι από τους οποίους ο ένας είχε διαταραχθεί από τον αγρότη και οι άλλοι δύο είχαν συληθεί στην αρχαιότητα. Επίσης εντοπίστηκαν λείψανα οικισμού και αποκαλύφθηκε τμήμα κτιρίου.

Oι τάφοι είναι υπόγειοι με κτιστό θάλαμο ορθογώνιου σχήματος στον οποίο οδηγεί επίσης κτιστός δρόμος. Καλύπτονται με οριζόντιες πλάκες οι οποίες πατούν πάνω στα όρθια τοιχώματα των πλευρών του θαλάμου που συγκλίνουν ελαφρά. Η κατασκευή των τάφων φανερώνει μια συγγένεια με την Κρήτη, όπου ανάλογοι τάφοι είναι γνωστοί από τον 16ο ώς τον 13ο αι. π.Χ. και ακόμη ώς την πρωτογεωμετρική περίοδο. Τέτοιοι τάφοι είναι επίσης γνωστοί και στην πρωτοκυκλαδική εποχή στη Σύρο.

Τα πλούσια ευρήματα που μας χάρισαν είναι εξαιρετικά καλής ποιότητας και φανερώνουν στενή σχέση με την Αργολίδα. Κύλικες, κύπελλα, σκύφοι, αρτόσχημα αλάβαστρα κοσμημένα με τα χαρακτηριστικά μοτίβα του 14ου και 13ου αι. π.Χ. όπως ναυτίλοι, σχηματοποιημένα χταπόδια, παπυροειδή άνθη κ.λπ. ήσαν όλα για να τιμήσουν τους νεκρούς. Μαζί ψήφοι από περιδέραια, χάλκινο εγχειρίδιο και ειδώλιο του τόπου Φ και Ψ.

Σημαντικά είναι τα ειδώλια του τύπου της κουροτρόφου που παριστάνουν τη μεγάλη μητέρα - θεά της φύσης με το παιδί στην αγκαλιά της. Tα μικρά αυτά «λατρευτικά αγαλματίδια» είναι από τους τελευταίους αψευδείς μάρτυρες των παλιών αξιών που τιμούν και λατρεύουν στο πρόσωπο της γυναίκας τη μητέρα που ξέρει να φροντίζει, να μεγαλώνει και να προστατεύει με αγάπη ότι στηρίζει τη συνέχεια της ζωής, ουσιαστικές ιδιότητες, οι οποίες επικαλύφθηκαν και αφανίστηκαν από τα «Oλύμπια» πρότυπα που αναγνωρίζουν στη γυναίκα τα χαρακτηριστικά μιας φιλόμαχης αρρενωπής, εργατικής και παρθένου θεάς, της Αθηνάς.

(Αρθρο της Tης Κλαίρης Ευστρατίου Αρχαιολόγου της Β'  Εφορείας Αττικής δημοσιευμε΄νο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 7-9-1997)